بررسی نقاط آسیب پذیر شهر اسفراین از سیلابهای احتمالی رودخانه بیدواز

چکیده جریان سطحی در نواحی خشک و نیمه خشک هم از نظر هیدرولوژی و هم از نظر ژئومورفولوژی دارای اهمیت بسیار است. از ویژگی های بارز این مناطق وجود جریان های موقتی و طغیانی سیلابی در آبراهه ها و خشکرودهایی به نام مسیل است. بیشتر مراکز جمعیتی در چنین مناطقی در مکان هایی نظیر اراضی پایکوهی، مخروط افکنه ها و دشت های آبرفتی قرار گرفته اند. بنابراین در معرض دبی های مخرب سیلابی خروجی از حوضه های آبریز کوهستانی بالادست خود می باشند. شهر اسفراین در خراسان شمالی با قرارگیری در روی مخروط افکنه رودخانه بیدواز و در محل خروجی حوضه این رودخانه، دارای چنین وضعیتی است. عوامل موثر در سیل خیز بودن حوضه مورد مطالعه به دو دسته تقسیم می شوند: الف ) عوامل طبیعی ب ) عوامل انسانی از لحاظ طبیعی، حوضه مورد نظر دارای ویژگی هایی مانند وسعت کم، شیب زیاد و شکل نزدیک به دایره بوده که از این لحاظ از قابلیت سیل خیزی بیشتری برخوردار است و از نظر انسانی، تشدید خطر سیل و آب گرفتگی معابر که منجر به افزایش هزینه های نگهداری شهر و خسارات احتمالی جانی و مالی بیشتر خواهد شد، تا حد زیادی ناشی از اثرات احداث پل های نامناسب بر روی رودخانه، توسعه شهری و تغییرات شدید به بار آمده در الگوی زهکشی طبیعی است. جهت مشخص نمودن مناطق آسیب پذیر شهر اسفراین از سیلاب های احتمالی رودخانه بیدواز، با توجه به داده های ایستگاه های مختلف شهرستان و استان و روابط تجربی، محاسبات صورت گرفت. مواردی مانند ارتفاع و حجم رواناب تولید شده و مقدار نفوذ و حداکثر دبی با دوره بازگشت های مختلف و در نهایت حجم سیلاب های تولید شده از روش های متفاوتی محاسبه شد و نیز حداکثر دبی ( حداکثر ظرفیت ) رودخانه مشخص گردید. با مقایسه حجم سیلاب های تولید شده و حداکثر ظرفیت رودخانه، معلوم شد که، اولاً روش هورتون روشی مناسب و نزدیک به واقعیت برای این حوضه بوده، ثانیاً بر اساس این روش حداقل در هر بیست سال می تواند سیلابی بیش از ظرفیت رودخانه حادث شود و مناطقی از شهر را تهدید نماید. به همین منظور آگاهی از شدت و محل وقوع سیلاب، نقش بسزایی در کاهش خسارت های مالی و جانی ناشی از آن دارد. واژگان کلیدی: اسفراین، حوضه آبریز، سیلاب، ژئومورفولوژی، نقاط آسیب پذیر، رودخانه بیدواز